Ako mnoštvo jakih talasa nošenih snažnim vetrovima čine buru, onda je filmski prostor posleratne Evrope 20. veka bio uzburkano, stihijsko more koje se nije dalo smiriti. Vetrovi izazvani društveno-političkim prilikama manifestovali su se na površini kulturne scene, koja svoju evropsku povest određuje na pre i posle spram oluja koje su je zadesile nakon 1945. Francuski novi talas bio je prvi koji je uzburkao površinu umetničkog mora. Na njega su se nastavili i drugi, neki jači ili slabiji talasi, koji su oblikovali novo evropsko kopno. Jugoslovenski crni talas je bila značajna kinematografska struja, a filmovi nastali tokom 1960-ih i 1970-ih ostavili su neizbrisiv trag u svetskoj kinematografiji. Karakteristično za filmske talase toga doba, i ovaj je pokret bio poznat po svojoj političkoj i društvenoj kritici, koristeći film kao medijum za izražavanje neslaganja sa dominantnim ideološkim narativima.
Crno u crnom
Crni talas je bio rezultat slobodnijeg političkog okruženja u Jugoslaviji u poređenju s drugim zemljama Istočnog bloka. Umesto da se povinuju propagandnim pravilima socijalističkog realizma, autori crnog talasa su se fokusirali na mračne strane ljudske prirode, kontradiktornosti jugoslovenskog društva i često su se bavili tabu temama kao što su seksualnost, politička korupcija i moralni kompromisi. Filmovi nastali iz i tokom ovog pokreta često su bili predmet cenzure zbog svoje subverzivne prirode.
Rani radovi Želimira Žilnika, W.R.: Misterije organizma Dušana Makavejeva i Zaseda Živojina Pavlovića samo su tri u moru značajnih filmova koja simbolizuju kreativnu snagu i društvenu relevantnost crnog talasa. Oni su i danas aktuelni, pružajući uvid u kontradikcije jugoslovenskog društva i univerzalne teme ljudske prirode i političke borbe.
Rani radovi (1969), Želimir Žilnik
Film Rani radovi predstavlja prototip revolucionarne snage koju filmski medij može da nosi. Inspirisan događajima nakon studentskih protesta u Jugoslaviji 1968. godine, film Želimira Žilnika analizira ideale mladih levičara koji su zaslepljeni svojim idealizmom i nesposobni da sagledaju stvarno stanje radničke klase. Film se kritički osvrće na jaz između teorije i prakse, koristeći dela Karla Marksa i Fridriha Engelsa kao polaznu tačku. Rani radovi su dobili Zlatnog medveda na Berlinskom filmskom festivalu, čime je Žilnikovo ostvarenje postalo simbol razlike između političke retorike i društvene stvarnosti. Uprkos prestižnoj nagradi, film je bio cenzurisan u Jugoslaviji zbog svoje oštre kritike vlasti.
VR – Misterije organizma (1971), Dušan Makavejev
Dušan Makavejev je u filmu W.R.: Misterije orga(ni)zma predstavio satirični pogled na jugoslovensko društvo kroz prizmu seksualnosti i političke ideologije. Film koristi dokumentarne snimke sovjetske propagande i kombinuje ih sa narativom o politički angažovanoj Jugoslovenki koja zavodi sovjetskog klizača. Makavejev se osvrće na odnos između komunizma i seksualne slobode, kao i na rad austrijskog psihoanalitičara Vilhelma Rajha. Mada stilski nalikuje poznijim radovima Godara, Makavejev ipak ide korak dalje, eksperimentišući sa formom filmskog eseja i fikcije. Iako jedno od najvažnijih dela crnog talasa, zbog eksplicitnog sadržaja i kritike sistema, projekcije filma bile su zabranjene.
Zaseda (1969), Živojin Pavlović
Zaseda je post-ratna refleksija o obnovi društva koje se još nije oporavilo od posledica Drugog svetskog rata. Film prati idealističkog pristalicu Komunističke partije koji se suočava sa političkom korupcijom i gubi veru u plemenitu misiju partije. Živojin Pavlović kroz ovaj film kritikuje glorifikaciju lidera koji donose patnju običnim ljudima, umesto da se fokusira na herojske narative. Struktura filma je ambiciozna, a priča pokazuje tranziciju od entuzijazma ka razočaranju, oslikavajući širu društvenu promenu. Zaseda je bila cenjena među kritičarima zbog hrabrosti i umetničkog izraza, ali ne i kod predstavnika vlasti – pa je (i) ovaj film bio predmet cenzure zbog svog kritičkog tona prema državnom vrhu.
